De instandhouders van de stressrespons na een stressvolle geboorte

Wanneer een baby een stressvolle geboorte ervaart, zoals een keizersnede, een langdurige bevalling, een spoedinterventie of een periode in de couveuse, kan dit diepe sporen achterlaten in het onderbewuste. Het stresssysteem van de baby wordt in deze vroege fase al geactiveerd en kan, als deze stress niet goed wordt gereguleerd, later in het leven getriggerd blijven worden. Dit betekent dat een persoon onbewust kan terugkeren naar die vroege stressvolle ervaring wanneer er in het dagelijks leven stressvolle situaties ontstaan.

De vorming van het babybrein onder stress

De eerste levensmaanden en -jaren zijn cruciaal voor de ontwikkeling van het brein. Een baby die ontspannen thuis geboren wordt en direct veel huid-op-huidcontact heeft met de ouders, ontwikkelt een gevoel van veiligheid. Dit stimuleert de vorming van neurale paden die later bijdragen aan een gezonde stressregulatie en emotionele stabiliteit.

Wanneer een baby daarentegen een stressvolle start ervaart, wordt het brein anders gevormd. Het stresssysteem wordt overactief, waardoor de hersenen zich meer richten op overleving dan op groei en ontwikkeling. Dit kan zich later uiten in een verhoogde gevoeligheid voor stress, moeite met ontspanning en een verhoogde alertheid. Het limbisch systeem, dat verantwoordelijk is voor emoties en stressverwerking, blijft overactief, waardoor latere triggers heftiger worden ervaren. Dit kan resulteren in angsten, moeite met vertrouwen en een diepgeworteld gevoel van onveiligheid, zelfs zonder duidelijke reden.

Hoe wordt het stresssysteem overactief?

Bij een baby die een stressvolle start ervaart, wordt het brein als het ware ‘bedraad’ voor overleving. Het brein maakt in deze periode veel verbindingen aan, en stressvolle ervaringen zorgen ervoor dat het zich anders ontwikkelt:

Verhoogde cortisolproductie: Door de stressvolle omstandigheden wordt er veel van het stresshormoon cortisol aangemaakt. Dit beïnvloedt de ontwikkeling van de hippocampus, een hersengebied dat belangrijk is voor geheugen en emotieregulatie. Een te hoge cortisolspiegel in de vroege ontwikkeling kan leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor stress en angstgevoelens op latere leeftijd.
Overactieve amygdala: De amygdala, het deel van de hersenen dat betrokken is bij angst en gevaarherkenning, wordt overgestimuleerd. Dit kan ervoor zorgen dat een kind of volwassene sneller angstig of alert is, zelfs in situaties die veilig zijn.
Verminderde prefrontale cortex-ontwikkeling: De prefrontale cortex, die betrokken is bij rationele besluitvorming en impulscontrole, ontwikkelt zich langzamer bij baby’s die langdurige stress ervaren. Dit kan leiden tot moeite met het reguleren van emoties en een verhoogde kans op impulsiviteit of overmatige controlebehoefte.
Verstoorde hechting: Als een baby weinig huid-op-huidcontact heeft of gescheiden wordt van de moeder, mist het cruciale signalen die nodig zijn voor een veilige hechting. Dit kan op latere leeftijd resulteren in verlatingsangst, bindingsangst of moeite met het aangaan van diepe emotionele relaties.

Fysieke en emotionele gevolgen van een stressvolle start

De eerste momenten na de geboorte zijn cruciaal voor de hechting en de regulatie van het zenuwstelsel. Dit wordt ook wel het ‘gouden uur’ genoemd. De eerste momenten van hechting en bonding die je samen huid-op-huid wilt doorbrengen. Een baby die gescheiden wordt van de moeder en vader, bijvoorbeeld door een opname in de couveuse of een medische ingreep, mist de directe nabijheid en veiligheid die het nodig heeft. Dit kan leiden tot een verhoogde stressrespons en een gevoel van onveiligheid dat diep verankerd raakt. Dít zijn weliswaar je eerste momenten op de wereld en die voelen onveilig. Kun je je voorstellen wat dat met een baby doet?

Daarnaast kunnen pijnprikkels die een baby ervaart, zoals medische ingrepen, naalden of operaties, bijdragen aan een verhoogde waakzaamheid van het zenuwstelsel. Het lichaam en brein slaan deze ervaringen op als dreiging, waardoor latere stressvolle gebeurtenissen deze oude patronen kunnen activeren. Dit hoeft maar een bepaalde trigger te zijn, waardoor het zenuwstelsel ‘aan slaat’.

Hoe blijft de stressrespons in stand?

Er zijn verschillende manieren waarop een stressvolle geboorte en de periode daarna kunnen zorgen voor een langdurige activering van de stressrespons:

Hechtingsproblemen: Een baby die niet direct na de geboorte contact heeft met de moeder kan moeite krijgen met het aangaan van veilige hechting. Dit kan later in het leven zorgen voor angst om verlaten te worden, moeite met vertrouwen of moeite met het aangaan van diepe verbindingen.
Hyperalertheid: Het zenuwstelsel van een baby die een traumatische start heeft gehad, kan in een continue staat van paraatheid blijven. Dit kan zich later uiten in overprikkeling, moeite met ontspannen en een verhoogde gevoeligheid voor stress. Bijvoorbeeld, in het ziekenhuis ben je constant blootgesteld aan pijnprikkels. Iedere deur die open ging, was je als baby alert. Want mogelijk stond er weer iets te gebeuren. Daardoor kun je op latere leeftijd nog steeds hierdoor getriggerd worden en ben je in een verhoogde staat van paraatheid. Je staat continue ‘AAN’.
Terugkerende triggers: Op latere leeftijd kunnen specifieke situaties onbewust herinneringen oproepen aan de stressvolle geboorte. Bijvoorbeeld: een persoon die zich buitengesloten voelt in een groep kan een diepe, onbewuste angst ervaren die teruggaat naar de periode van scheiding van de moeder direct na de geboorte.
Angst en controlebehoefte: Een kind of volwassene die in de eerste levensfase controle heeft gemist over zijn of haar omgeving, kan later in het leven een sterke behoefte ontwikkelen om situaties onder controle te houden. Dit kan zich uiten in perfectionisme, faalangst of vermijdingsgedrag.
Blijven hangen in de overlevingsmodus: Wanneer je als baby een stressvolle start hebt gehad, kan je lichaam nog steeds in de overlevingsstand staan, soms zonder dat je het doorhebt. Deze fight-or-flight modus is te vergelijken met de dierenwereld, waarin snelle reacties noodzakelijk zijn om te overleven. Denk bijvoorbeeld aan een gazelle die voortdurend alert moet zijn voor roofdieren. Wanneer er gevaar dreigt, zal de gazelle direct vluchten om zichzelf in veiligheid te brengen. Dit instinctieve overlevingsmechanisme is cruciaal in de natuur, maar in het dagelijks leven van een volwassene kan het ervoor zorgen dat je constant op je hoede bent, zelfs als er geen reëel gevaar is. Dit kan leiden tot chronische stress, angst en moeite met ontspannen. Maar in het huidige leven is deze continue alertheid niet meer nodig. Toch kan loslaten moeilijk zijn, omdat deze patronen diep in het onderbewuste zijn verankerd. Door te werken met het onderbewuste, bijvoorbeeld via NEI therapie, kun je leren om deze oude stressrespons los te laten en een gevoel van veiligheid terug te vinden.

Tips voor ouders met een baby met een stressvolle start

Veel huid-op-huidcontact: Dit helpt bij de regulatie van het zenuwstelsel en bevordert een gevoel van veiligheid en hechting. Ook het dragen in een draagdoek of draagzak kan je baby helpen om het zenuwstelsel te kalmeren en een veilig gevoel te geven.
Rustige omgeving creëren: Zorg voor een prikkelarme omgeving waarin je baby zich veilig en ontspannen voelt.
Vaste routine aanhouden: Ritme en voorspelbaarheid geven je baby houvast en verminderen stress.
Reageren op signalen: Een baby met een stressvolle start heeft behoefte aan extra nabijheid en troost. Snelle en liefdevolle respons op huilen en onrust helpt bij het opbouwen van vertrouwen.
Massage en zachte aanrakingen: Dit stimuleert het parasympathische zenuwstelsel, wat helpt om stress te verminderen.
Professionele ondersteuning zoeken: NEI therapie en andere methoden kunnen helpen om stress en blokkades op een diep niveau te verwerken.

Herken jij jezelf of je kind in deze patronen? Ervaar je stress, angst of onverklaarbare gevoelens van onveiligheid? Met diverse methodieken waar ik mee werk (waaronder NEI therapie) kan ik je helpen om deze onbewuste blokkades te doorbreken en te helen.